Suara Timor Lorosae, Edition: 05 June 2008

Edition: 05 June 2008

Ministra Lobato: Rogerio Lobato Livre Ona

DILI- Liu husi Indultu PR Horta prizioneiru Rogerio Tiago Lobato hetan ona liberdade konsional hafoin hetan notifikasaun husi Tribunal.

Komesa ho indultu nee ohin loron, Rogerio Lobato bele ba nebee deit, hela iha Bali, Lisboa no nasaun seluk tuir nia gostu, tanba Lobato iha liberdade total atu goza, tanba hetan oferta boot husi nia maluk PR Horta.

Tuir Ministra Justisa Lucia Lobato ba jurnalista Kuarta (4/6), iha Palacio do Governo katak “horseik (orbainrua) hau reuniaun ho juiz administradora tribunal Distrital Dili, nia hateten katak dezisaun nee sai ona husi tribunal, hare ba nee juiz maka hateten, mais di atas kertas hau rasik sedauk simu notifikasaun husi tribunal, mais dezisaun hola tuir juiz hateten katak ba Rogerio nia kazu hare ba indultu nebee PR Horta fo hamenus sentesa metade, automatikamente sentesa nebee Rogerio atu kumpri nee liu ona metade ona, nee signifika katak Rogerio hetan ona liberdade kondisional.”

Maske polemika ba liberdade prizineiru Rogerio Lobato nebe hetan pena prizaun tinan 7 fulan 6 tamba kazu fahe kilat iha krizi tinan 2006, depois hetan indultu husi PR Horta, klaru ona katak eis prezidenti partidu Fretilin nee livre ona husi prizaun.

Lucia Lobato mos informa katak dezisaun tribunal sai ona, ohin lorokraik (horseik) guarda prizionais sei simu atu halo liquidasaun ba ida nee.

Liquidasaun, kuandu iha prosesu dezisaun indultu PR, tribunal maka tenki hare prosesu ida-idak hodi hare katak karik ho tempu hamenus sentesa indultu nee prizeneiru nee bele livre karik tenki haruka dezisaun nee rasik, notifikasaun ba iha servisu prizionais para depois hodi liberta.

“Dala ida tan atu hateten ba publiku, nee indultu husi PR Horta, karik Rogerio hetan liberdade kondisional nee, tamba sa, bazeia ba indultu nebe PR Horta fo, portantu nia kompetensia atu fo, nia hatun metade pena, juiz sira sura no ministeriu publiku konfirma katak nia tempu liu ona kedas metade, portantu nia sei hetan liberdade kondisional,” nia hateten.

Notifikasaun nee, kontinua Lucia, nia rasik sedauk hatene Rogerio simu ona notifikasaun ka sedauk, yang jelas nia advogadu simu ona notifikasaun husi tribunal ona.

“Parese nia hatoo ona ba Rogerio rasik. Ita hein bainhira nia maka sei fila mai Timor, tamba nia liberdade kondisional portantu nia bele deside saida maka atu hola ba,” nia hateten.

Lucia mos informa katak governu la fo ultimatum ba Rogerio atu fila mai Timor atu kumpri nia hukuman.

“Laos governu maka fo ultmatum, nee dezisaun tribunal husi pedidu nebee Rogerio hatama liu husi nia advogadu husu nia atu hela tan loron 30 no tribunal autoriza nia hetan loron 30 too 6 Junhu. Agora se nia hetan liberdade kondisional, husi mos dezisaun tribunal ida nebe kona ba liquidasaun nebe konsikuensa mai husi indultu nebe PR fo ba 20 Maiu, automatika nee nia livre, sei nia livre portantu nia hanesan sidadaun normal ida ona livre katak nia hetan liberdade kondisional i iha dezisaun nee rasik juiz hateten katak nia tenki kumpri kondisaun balun, porezemplu durante liberdade kondisional nia labele tan komete krimi, nia tenki moris ho hakmatek, labele kria tan problema tamba liberdade kondisional nee signifika katak kuandu liberdade kondisional, ita nia prizineiru nee, Rogerio halo komete krimi halo asaun kontra lei automatikamente sei tama fali kadeia,” nia isplika.

Lucia mos hateten katak ate agora nia rasik sedauk hatene kondisaun saude Rogerio nian durante halo tratametu iha Malayzia.

“Hau sedauk hare nia oin halusa, sedauk kontaktu ho nia. Too agora dadauk sedauk hetan informasaun ruma informasaun tenki mai husi ministeriu estranjeiru, ita lahatene los bainhira nia fila, ou keta nia ba Portugal karik, keta ba Bali karik ita lahatene mais ita lahatene, ikus sedauk rona,” nia hateten.

Iha fatin nee mos Lucia informa laos deit Rogerio Lobato maka hetan indultu husi PR, maibe prizineirus lubuk ida mos hetan indultu husi PR iha 20 Maiu.

“Balun sai kedas, no balun redus (tinan), mais hau senti katak barak sai iha karik ita nia prizaun bekora nee sei bele mamuk,” nia hateten.

Horta Bosok Povu Indultu Publika iha JR 19/5/2008

Liu husi dekretu Presidensial nebee dekreta indultu ba Rogerio Lobato publika ona iha Jornal Republika edisaun 19 Maiu 2008. Maibe PR Horta la loke ba publiku, aat liu tan PR Horta sei bosok iha deklarasaun 21 Maiu 2008 iha prizaun Becora hodi dehan katak nia simu ona rekomendasaun husi governu kona ba prisioneiru nebee deit mak bele indultu. Horta mos sei berani dehan katak nia sei estuda atu bele fo indultu ba priseoneiru sira. Maibe iha loron nee dunik dekretu presidensial rezista ona iha Tribunal distritu Dili kona priseoneiru nebee hetan indultu.

Horta la rekonese rekomendasaun Governu nebee husu atu fo indultu ba Rogerio Lobato fulan 3 too fulan 6 deit. Horta la fo nia importansia ba rekomendasaun nee.

Tuir Fontes nebee besik ba instituisaun defeza i seguransa katak sira nia membru ona pena prizaun iha Komarka becora tenke livre hotu. Tanba sira tama prizaun husi kauza nebee Rogerio Tiago lobato fahe kilat ba ema sivil sira. “La justu se ami nia membru sira tama prizaun ho tinan sanulu resin, maibe Rogerio Lobato livre. Nee hatudu katak PR Horta diuk no delek i fenze la hatene situasaun Timor. Sira nebee mate nee kauza husi Rogerio Tiago lobato, laos husi ema seluk. Ami tama Komarka i Lobato livre. Justisa saida mak nee. Horta defende deit nia maluk sira,”dehan fontes nee la kohi temi naran. agi



Inkontru Segredu Horta-Salsinha,PR Horta Hatama Kanuru Tohar ba Justisa

DILI–La normal no rungu ranga ona nasaun ida nee, tanba oragaun soberanu seluk komesa sobu independensia orgaun soberanu seluk nia independensia no kompetensia. Indultu over dosis, Salsinha hasoru PR Horta iha Palasiu Prezidensial. Indisius nee hatudu ba publiku katak PR Horta komesa sama justisa ona, maske nia rasik deklara justisa sabaraut ona.

Membru Parlamentu Nasional husi bloku opozisaun no maioria hatete katak, Prezidenti Republika komesa interfere ona area-area terlarang, justisa nian. Tanba halo inkontru ho eis komandante rebeldes Gastão Salsinha, nebee sei iha hela prosesu justisa nia laran.

Fernanda Borges bankada Partidu Unidade Nasional (PUN) hatete, agora laos situasaun normal. Salsinha iha ona tribunal nia liman se-se deit tenki ba vizita iha kadeia, nia (Salsinha-red) labele sai mai iha liur. Salsinha bele iha lisensa husi guarda prizaun atu sai husi kadeia bainhira atu ba haree nia familia mate.

Laos ba hasoru ukun nain sira, tanba ida nee bele fo persepsaun katak, justisa nee lao ho interverensia karik. Nomos, bele hamosu pergutas katak tanba saida Salsinha ba hasoru Prezidenti Republika Jose Ramos Horta iha situasaun nebee, Salsinha halao hela prosesu justisa.

Haree deit ba situasaun nee hanesan interferensia ba justisa, tanba la hatene Salsinha ho Prezidenti Republika koalia saida iha inkontru privadu nee. Nunee, Salsinha mos seidauk fo informasuan iha tribunal. “Nee atu komesa interferensia ka saida mak ida nee,” dehan xefi bankada PUN ba jornalista sira iha uma fukun PN, Kuarta (4/6).

Tuir informasaun, nia dehan, Prezidenti Republika husu halo inkontru privadu ho Salsinha. Maibe, tanba saida Salsinha mos hakarak simu, mas la koalia sai deit iha tribunal atu ema hotu rona.

Atu nasaun nee lao iha independensia sistema judisiaria, Borges dehan, PR Horta, Primeiru Ministru ka Deputadu labele mete, tanba sistema judisiaria independenti. Iha informasaun barak konaba ema nebee involvidu iha akontesementu 11 Fevereiru, neduni kuandu iha hela deit inkontru privadu hanesan, hamosu duvida ba povu. “Keta lia los nee sei la sai karik. Nee mak ita buka evita para povu labele laran taridu katak situasaun nee bele mosu,” nia haktuir.

Hein katak Salsinha bele presta nia deklarasaun kompletu ba tribunal. Nomos, inkontru nee la buka maneira atu hakat liu justisa,tanba nasaun demokratiku atu funsiona tenki iha justisa. Ukun nain sira mak taka dalan ba justisa ka fo hela deit indultu ba prizioneiru sira, mesazen saida sei hatete ba povu.

Tuir lolos inkontru nee la akontese tanba Primeiru Ministru vizita ona Becora, nebee Salsinha mos iha neba. Privadu hanesan nee laos normal. Tenki kestiona.

“Hau preokupa oituan tanba Prezidenti Republika mos vitima, maibe tanba siada mak nia hasoru mes-mesak iha neba. Hau nia haree nee la los ona. Neduni, nia mos tenki ba iha tribunal hodi konta akontesemtnu iha tribuinal, tanba nia haree ho matan buat barak.” Deputada Fernanda hatutan, “Ema nebee vitima hasoru suspeitu nee sai duvida boot.”

Iha fatin hanesa bloku maioria, Aderito Hugo da Costa husi bankada Congressu Nasional Rekonstruksaun Timor Leste (CNRT) hatete, depois halo desizaun kontroversial hodi fo indultu ba Rogerio Lobato, Prezidenti Republika halo tan pasu ida nebee hatudu nia tendensiozu atu interfere iha area seluk.

Inkontru nee rasik, hamosu perguntas boot ba saida mak Prezidenti halo hela. Nee labele akontese tanba interfere ona ba soberania seluk. Publiku sei konfuzu ho indultu ba Rogerio, tanba sa mak ema nebee iha hela prosesu justisa nian atu klarifika akontesemtnu 11 Fevereiru halo inkontru privadu ho Prezidenti Republika.

“Desizaun justisa mak aas liu iha nasaun ida, maibe ita komesa barailha ona ho dignifika aan ita laos atu suporta ba seitor justisa, maibe sakrifika area justisa tanba interese ninian rasik.”

Deputadu Hugo hatutan, “Hau kestiona movimentu nee. Atentadu 11, vitima mak Prezidenti Horta no PM Xanana, neduni tuir lolos inkontru nee labele akontese.” dd




Taur: F-FDTL-PNTL Menus Rekursu Humanus

DILI - Dezafius nebee F-FDTL ho Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) infrenta oras nee dadauk hodi hadia sistema seguransa no defesa nebee kualidade i profesional mak menus rekursu humanus.

“Ita presiza aumenta formasaun ba instituisaun rua nee,” Brigadeiru Jeneral Taur Matan Ruak informa lia hirak nee ba Jornalista hafoin enkontru seminal ho Prezidenti Republika Jose Ramos Horta iha Farol, Dili, Kuarta (3/6).

Enkontru semenal nebee Jeneral Taur halao Prezidenti Republika hodi informa konaba dezenvolvimentu situasaun iha rai laran, inklui dezafius neebe F-FDTL ho PNTL sei infrenta iha intermu seguransa nian.

Dezafius nebee F-FDTL ho PNTL sira atu infrenta katak Taur, liu-liu iha aspetu rekursu humanus, tanba nee sei identifika no hadia ho halo formasaun makaas ba iha instituisaun rua nee, para bele muda buat ruma iha nasaun Timor Leste iha futuru.

Estadu tuir Taur oras nee investe makaas tantu iha F-FDTL no PNTL. Estadu mois tau atensaun ba formasaun hodi hasae kapasidade forsa rua nee. “Nee pasu ida positivu, tanba laos deit formasaun Forsa Armadas ho PNTL nian, maibe komesa tau atensaun ba jovens sira, iha parte bolsu estudus, inklui tau atensaun ba ferik no katuas veteranus sira, nebe ida nee esforsu kolektivu ida ita nia Estadu halo hodi minemiza problema, i loke dalan ba halo dezenvolvimentu no progresu TL nian iha futuru,”dehan Komandante KOK nee.

Responde konaba rekrutamentu iha F-FDTL, Brigadeiru Jeneral Taur esplika, rekrutamentu ba Forsa Armadas pratikamente, sei halao iha fulan Juñu ho Julhu nia laran. Ministeriu defesa oras nee komesa prosesa dadauk ona atu rekruta membru F-FDTL foun hamutuk nain 300 hodi hahu treinu iha Agostu oin mai.

Entertantu, iha oportuidade, Taur informa konaba Tanke de guera ou Karu Alsaltu iha F-FDTL nia laran. Tuir nia karuasaltu hirak fornese husi Malaizia hodi pasa parte ba sira nia publisidade, inklui pasa parte mos ba treinu ruma ba Forsa Timor Leste nian, maibe sei lori fila fali ba Malazia.

Hatan ba Jornalsita konaba kritikas nebee nebee mosu en relasaun ho atuasaun Komando Operasaun Konjunta nia terenu, Taur esplika, kritika nebee iha diak no amigu, tanba ho kritika hirak nee bele ajuda instituisaun ida nee hodi hadia profesionalismu forsa nasaun nee nian iha futuru.

“Ita hatene katak, la iha ema ida mak atu manan ho buat nebee la diak, maibe importante mak kontribuisaun hotu-hotu nian, tenke tuir prosesu, i ita nia nasaun nee Estadu de direitu demokratika, maibe informasaun sira nee mos tenke iha keixa no tuir prosesu ida, para ita bele hola medidas, nunee evita buat nebee kiik ita halo boot no boot ita halo kiik,” nia esklarese.

Iha okaziaun nee Jeneral Taur apelo ba Timor oan tomak atu rekunese, konaba esforsu barak nebee PNTL ho F-FDTL halo iha fulan tolu ka haat nia laran deit, lori hikas fali estabilidade ba nasaun nee. Tanba nee Timor oan tomak tenke fo domin ba PNTL-F-FDTL, enkoraja sira hodi halo buat nebee diak, no ajuda sira atu halo diak liu tan. bre



Inkontru Sekretu Horta-Salsinha Legal

DILI- Sorumutu Prezidenti Republika (PR) Jose Ramos Horta ho ulun boot grupu rebeldes Gastao Salsinha iha gabineti Prezidesial Farol, Sabadu (31/5), kunsederadu legal, tanba sorumutu nee hetan autorizaun husi Tribunal Distrital Dili.

Nee mak opiniaun nebee hatoo husi peskizador lei nain, Timotio de Deus nebee mos Direktor Judicial System Monitoring Programme (JSMP) ho Tiago Sarmento, Adviser ba lei iha The Asia Foundation ba STL iha ida-idak nia servisu fatin, Dili, Kuarta (4/6).

Tuir Timotio, funsaun Prezidenti Republika mak garantia unidade nasionál, tanba nee inisiativa Prezidenti nian nee atu garante unidade nasionál ba ema hot-hotu no hakarak kria paz no unidade iha sosiedade tomak, liu-liu ba ema sira nebee senti ofendidu.

Timotio hatete, Konstituisaun RDTL la iha artigu ida mak koalia kona ba knar PR nian atu kunvida arguido Salsinha. Tantu inkontru Horta-Salsinha legal.

“Tuir hau nian hanoin, prosesu nee hotu lao tanba PR Horta hatoo tiha ona pedidu ba tribunal no tribunal rasik fo autorizasaun ho nunee PR Horta bele hasoru malu ho Salsinha. Ida nee legal,” hatete Timotio.

“Tuir ami nian haree nee inisiativa diak ida, maibe ho inisiativa hirak nee labele interveire ba iha prosesu judiciariu ninian no ita tenki grantia katak tribunal nee atua independenti ida.”

Nia fiar katak inkontru sekretu Horta ho Salsinha sei la koalia kona ba negosiasaun atu halo akordu ba dame. Nunee atuasuan nebee mak PR Horta halo nee diak, maibe la bele halo fali interverensia politka ba prosedura justisa nian.

Tiago Sarmento hatete, husi parte kodegu prosesu penal nian bainhira tribunal mos hatún despaisu hodi autoriza arguidu ida atu ba hasoru xefi estadu, iha posibilidade tanba Prezidenti Republika iha knaar no direitu atu hasoru ho se deit.

Konstituisaun RDTL, hatete Tiago, PR iha mandatu no podor nudar simbolu atu garantia independensia no unidade nasionál.

Tanba haree ba Prezidenti Horta nia deklarasaun wainhira sai nudar Prezidenti mos nia jura katak nia duni maka sei hametin unidade nasional. Diferensia kuandu, PR Horta bolu arguidu ida depois hamos ou hamenus tiha ona nia sala. Nee la bele tanba buat hotu tenki tuir prosesu.

Tuir Tiago, politika ho justisa tenki lao hamutuk, tanba intensaun husi justisa nee mak nia finalidade ema tenki moris hakmatek no moris iha dame nian laran. Ho nunee, aprosimasuan nebee PR Horta halo bainhira hetan tiha legalidade husi tribunal hodi fo lisensa ba arguidu Salsinha hodi hasoru nia (Horta-red), tanba PR mak sei grantia unidade nasional.

Antes nee, Prezidenti Republika (PR) Jose Ramos Horta bolu Gastao Salsinha hasoru iha gabineti Presidente Farol, la hatene rezultadu enkontru nee no urzensia saida mak PR Horta derepenti deit bolu Salsinha atu hasoru nia iha palasiu prezidensial, Sabadu (31/5) foin lalais nee. Koalia kona ba indultu ou buat seluk, so PR Horta no Salsinha deit mak bele esplika ba publiku.

PR Horta nebee uluk deklara katak Salsinha ho nia grupu hanesan rebelde no halo sala kontra nasaun tanba ataka Prezidente Republika no PM Xanana, maibe PR Horta konsente Xefi rebelde nee bele hasoru nia iha palasiu Prezidensial. Aat liu tan enkontru halo ho segredu no halo iha loron feriadu.

Tuir Direktora Diresaun Nasional dos Servisu Prisionais no Reinsersaun Sosial, Helena Madeira Gomes katak los duni iha Sabadu (31/5) lokraik, Gastao Salsinha akompanha ho guardas prisionais sira ba hasoru ho Prezidenti Republika Ramos Horta iha ninia gabineti. Tuir Madeira katak enkontru Salsinha ho PR Horta hahu husi pedidu PR Horta ba Ministra Lucia, tanba ministra la iha kompentensia atu husik sai Salsinha, maka Ministra Lucia hatutan pedidu PR Horta nian ba Tribunal Distritu Dili. arm