Polisia Tama Kampus UNTL, Mahasiswa Tebe Rahun Rasik VidruDILI

Edition: 08 July 2008
Polisia Tama Kampus UNTL, Mahasiswa Tebe Rahun Rasik VidruDILI--Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) tama kampus Universidade Nasional Timor Leste (UNTL) hodi kaptura mahasiswa, tanba halo manifestasaun la tuir lei demostrasaun nebee regula kona distánsia metru 100 husi edifísiu públiku. Hafoin PNTL tama kaptura demostrante sira, derepenti deit vidru odamatan UNTL rahun, tanba mahasiswa rasik mak tebe, maibe seidauk hatene ho razaun saida mahasiswa harahun rasik sira nia vidru kampus. PNTL tiru gas air mata dala haat (4) iha nia asaun hodi duni manifestantes sira iha kampus UNTL, Segunda (07/7). Asaun tiru gas air mata ne’e, polisia hola tamba manifestantes sira viola ona regras manifestasaun nian no la kumpri ba akordu ne’ebe sira konkorda ona atu halao manifestasaun iha Kampu Demokrasia.Antes hasai tiru gas air mata, polisia husi Unidade Task Force halo kapturasaun ba estudante nain 8, inklui estudante feto nain rua, ne’ebe hamrik forma no kaer surat tahan ida-idak ho hakerek, “Hapara Sosa Kareta Luxu” iha odamatan tama kampus nian ho ibun taka ho lakbam metan. Iha kapturasaun ne’e mos estudante nain 3 ne’ebe hamrik iha sira nain 8 nia kotuk, polísia kaer wainhira koko halai tama ba kampus laran.Iha kapturasaun permeiru, polísia Unidade Task Force kaer estudante nain 10 ne’ebe forma ho ibun taka lakbam metan ho kaer espanduk mean boot ne’ebe hakarek “Hapara Sosa Kareta Luxu ba Kada Deputadu PN”. Ho kapturasaun ba ne’e, hamutuk estudante nain 21 maka polísia detain iha estasaun polísia Distritu Dili atu halo interogasaun ba sira relasiona ho asaun manifestasaun ne’e.Antes halo kapturasaun, polisia fo uluk aba-aba ba estudantes sira atu sai husi fatin manifestasaun ne’ebe la hetan autorizasaun husi polísia, maibe estudante sira ulun moruk ou la gurbris. Nune’e polísia mos halo kedas kapturasaun ba sira. Objetivu manifestasaun atu halo protesta pasifiku ba Parlamentu ne’ebe atu sosa karreta 65 ba deputadus hotu iha parlamentu ho modelu Toyota Land Cruiser.Komentariu ba asaun manifestasaun estudantes ne’ebe la hetan autorizasaun husi polisia no asaun polisia hodi duni manifestasaun ho finalizadu hasai tiru gas air mata dala haat ne’e hetan reasaun makas husi membru deputadu bankada Fretilin no konsidera asaun ne’ebe polisia hola komesa hatudu katak ditadura kuda ona iha rai laran. “Ne’e hamosu ditadura nian maka nee,” hatete Aniceto Guterres, xefi Bankada Fretilin ba STL iha PN. Asaun polisia tama hodi kaer, duni, no tiru gas air mata ba estudantes sira ne’ebe iha area kampus laran ne’e, tuir Aniceto, hatudu ona katak polisia la respeita estudantes sira nia direitus.“Inkuandu pasifiku nusa maka bele halo intervensaun, satan loke tiru iha ne’eba, ne’e hanesan ita halo analojia ida karik PN iha vizinu sorin ne’e famili ida hela iha ne’eba, ema nia uma, ema iha laran atu haan ka hemu, toba, atu hader iha laran, atu koalia hanesan Indonezia nia tempu tolok bapa, bapa mos la tama ida, ne’e so karik iha rai ne’ebe ema uza rezime ditadura, ne’e maka bele tama too uma laran, viola tiha ema nia vida privadu tama too ema nia uma laran, depois ema nia feen ho laen toba atur hotu iha ne’eba,” nia hateten.Se atu halo kapturasaun, haktuir Aniceto, nusa uluk wainhira estudantes sira halao primeiru manifestasaun polisia la halo kapturasaun. “Foin dadauk estudantes halo manifestasaun iha ne’eba la liu estrada tamba ne’e uma no halaman ne’e ema nian, tama ona ema nia vida privadu la bele naran tama arbiru, anaunser ema halo krimi, manifesatasaun laos krimi. Manifestasaun ne’e direitu ema ida-idak ninian no konstituisaun garante iha rai ida ne’e, tamba rai ne’e estadu direitu demokratiku. Hanesan grupu estudante atu halo manisfestasaun ne’e direitu sira nian,” nia hateten. Kona ba fatin lei dehan 100 metrus, Aniceto hatete, ne’e mos limita otonomia boot ida ema dehan otonomia kampus. Kampus ne’e signifika katak uma estudantes sira nian, ne’ebe sira atu haan ka toba ka saida ne’e sira nia direitu. Ema nia uma ne’e, ema ida la bele interven iha laran, anaunser sira halo violensia iha ne’eba, ne’e autoridade publiku bele intervere tamba ne’e krimi ona. Iha fatin hanesan, Mateus de Jesus deputadu husi bankada PUN hateten, tuir lolos estudantes no polisia tenki hatene saida maka lei regula ona kona ba manifestasaun nian.“Manifestantes siraa tenki kumpri fatin ne’ebe sira atu halao. Nune’e mos polisia sira, wainhira hasai tiru gas air mata ne’e razaun saida, manifestantes sira halo krimi ka lae,” nia hateten. PUN nia prinsipiu hahu ba inisiu sosa kareta luxu, maski rekonese raik katak PUN nia deputadus mos la iha transporte, maibe sira sedauk fo biban ba governu atu prepara osan hodi sosa uluk kareta. “Bainhira ita sedauk hatene nesesidade povu ninian ne’ebe oras ne’e krizi ai-han sae, se ita prepara buat sira ne’e hotu, invez osan ne’e milaun hola kareta hotu, nusa la sosa uluk 26 ne’ebe maka atende komisaun 9 nia servisu para halo fiskalizasaun, seluk ne’e ita adia lai, osan ne’ebe iha ita hare povu nia moris lai.”Romeo Moises, deputadu husi bankada CNRT la konkorda ho deklarasaun Fretilin ne’ebe dehan ditadura komesa kuda ona iha rai ne’e.“Hau nia hanoin, AMP sedauk kria ditadura iha RDTL nee. Saida deit maka polisia agora dadauk atua ne’e tamba karik ita nia alin estudante sira hatoo sira nia opsaun, idea no hanoin karik ladun satisfestu ho orgaun soberanu, tamba ne’e maka poilsia kuandu hola asaun, halo atuasuan ba manifestante signifika katak buat balun sira la kumpri,” nia hateten.Tuir nia, polisia foti asaun karik iha violensia ne’ebe maka la bele duni atu akontese, entaun polisia bele atua atu nune’e bele estabiliza, bele harmoniza situasaun para publiku bele halo ninian aktividdae hanesan bai-bain.Modelu manifestasaun nee estudante sira halo bareira iha sala UNTL nia oin. Iha bareira primeiru estudante sira monta ema nain 8 hodi taka lakban iha ibun, signifika katak asaun la han. Iha bareira primeiru nee, inklui mos Porta Voz Front Estudante Estudante TL Xisto do Santos. Hare ba akordu nebee halo tiha estudante ho PNTL iha konkordansia katak tuir lei katak manifestasaun tenki dook husi instalasaun orgaun Soberania 100 metrus. PNTL autoriza estudante sira bele halo manifestasaun, maibe iha Kampo Demokrasia. Hare ba akordu nee, estudante sira la kumpri ona. Lakleur Polisia husi Unidade tasf Force hetan reforsa husi UIR ba halo intervensaun. Prosesu intervensaun PNTL ho UNPol sei halo negosiasaun ho estudante sira, maibe estudante sira lakoi simu no mos estudante sira lakoi ses-an husi kampus UNTL nia oin. Tuir informasaun katak, antes estudante halo menifestasuan iha kampus UNTL nia oin, iha tuku 9:10, polisia halo tortura ba estudante ida iha kampus nia oin ho naran Manuel Sabino da Silva husi Faperta. Estudante nee husi Distritu Baucau, Venilale. Vitima oras nee dadaun halo hela tratamentu iha Ospital Nasional Guido Valadares (HNGV). Ba manifestasaun antes polisia atu halo kapturasan PNTL liu husi Delfin da Silva Adjuntu Komadante PNTL Distritu Dili fo avizu liu husi toa (penggeras suara-red) fo avizu ba estudante sira atu para hapara ona asaun nee, tanba kontra lei No 01/2006 artigu 5.1 ho akordu ne’ebe halao tiha ona. AAdjuntu PNTL Distritu Dili nee koalia fo tempu minitu 5 ba estudante sira atu la bele kontinua halo menifestasaun. Delfin sura husi minutu 5 too 1 estudante sira labok-an husi fatin asaun, ho ida nee UNPol ho Task Force hakat ba oin, hadau tiha espanduk mean ho surat tahan iha manifestasaun sira nia liman, ne’ebe hakerek dehan Autonom kampus. Estudante sira la satisfas ho atuasaun PNTL ho UNPol nee, Porta Voz Senadu UNTL Celestino Gusmao iha nia deklarasaun katak, maske intervensaun maka’as mai husi forsa segurasa sira sei la fo manifestasaun atu para. Manifestasaun sei kontinua nafatin too hetan nia rezultadu dehan katak hapara sosa kareta luxu ba kada deputadu sira. Hare ba intervensaun Polisia nian ba iha Autonom Kampus nee signifika katak nasaun nee moris ona iha ditadura nia laran. “Ami nia hare atuasaun ne’e, PNTL la iha reasaun, maibe UNPol sira maka halo reasaun hodi hamosu insidente nee,”dehan Gusmao. Porta Voz PNTL Sub-Inspektur Joao Belo hatete, atuasaun polisia ba asaun estudante sira iha kampus UNTL nia oin, bazeia ba lei nebe maka produs husi orgaun soberania. Tuir Porta Voz PNTL nee, antes nee iha grupo estudante rua, nebe atu halo manifestasaun. Ho ida nee PNTL halo akordu ho Forum Komunikasaun Universitariu Timor Leste (FOKUTIL) hodi autoriza halo manifestasaun iha Kampo Demokrasia. Maibe husi Senadu UNDIL, UNTL , Front Mahasiswa TL ho Movimentu estudante fakuldades ekonomia TL maka halo iha kampus UNTL nia oin hodi hamosu problemas. Joao Belo reforasa katak, vidru ne’ebe rahun laos polisia sira maka halo rahun. Maibe halo rahun mai husi estudante sira rasik. Estudante ne’ebe kanek tanba vidru rahun mak kona. “Ami nia intervensaun la baku ema ida. Polisia halo intervensaun liu husi prosedimentu legais tuir lei haruka. Ami nia asaun laos ditadura maibe asegura lei ne’ebe maka iha ita nia nasaun nee,” nia salienta. agi/bre