Kazu 25 Maiu 2006 Reis: Brigadiru Taur Hatene Dejarma PNTL

Edition: 08 November 2007

DILI- Eis Xefi Konseleru Formasaun Militar Nasoens Unidos (ONU), Koronel Fernando Reis, liu husi telekonferensia, Kuarta (07/11), deklara katak dezarmamentu nebee mak UNPol halo ba Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) iha 25 Maiu 2006, iha akordu sezar fogu ho Brigadeiru Jeneral Taur Matan Ruak nomos iha kuinesimentu husi Koronel Lere Anan Timur.

“Momentu nee hau ho David Man mak ba hasoru Brigadeiru Taur hodi halo sezar fogu. Tanba hau hakarak lori PNTL ba iha Obrigado Barack, ho nunee Taur hatan hodi dehan tenki halo uluk dezarmamentu ba PNTL, se lae tiru sei la hapara,” deklara Koronel Reis ba prosesu kontinuasaun julgamentu kazu tiruteius membrus F-FDTL hasoru membrus PNTL iha edifisiu Ministeriu Justisa nia oin, 25 Maiu 2006.

Koronel Reis fo sasin liu husi telekonfrensia nebee halao iha aula World Bank, Licedere-Dili. Julgamentu nee diriji husi juiz kolektivu juiz prezidenti, Ivo Nelson Batista Rosa (Internasional) akompanha membru juiz rua, Vitor Hugo Pardal (Internasional) ho Antonino Goncalves (Nasional).

Aleinde nee sai nudar prokurador iha prosesu nee mak Bernardo Fernandes. Iha prosesu julgamentu nee arguido hamutuk 12 nee too iha World Bank ho kareta F-FDTL Polisia Militar (PM) no wainhira tama iha aula julgamentu laran akompanha kedan ho advogadu Arlindo Sanches, Tome Jeronimo no Jose Guterres. Arguidu husi F-FDTL tuir julgamentu telekonfrensia ho roupa militar kompletu, nunee mos ho arguidu ida husi PNTL mos uza nia farda PNTL ninian.

Sasin Koronel Reis nebee koalia husi Lisboa, Portugal, isplika katak momentu nee nia ho David Man halao hela patrolia no rona kilat tarutu, depois sira buka tuir no hatene katak kilat hirak nee tarutu tanba iha tiru malu entre F-FDTL ho PNTL iha area Kaikoli.

Ho nunee Koronel Reis ho David Man ba hasoru kedan Repezentante ONU iha TL, Sukehiro Hasegawa hodi husu autorizasaun para atu ba iha fatin akontesementu. No momentu nee Hasegawa aseita hodi haruka sira nain rua ba iha fatin nebee refere.

“Tanba hau mos iha kuinesmentu diak ho Brigadeiru Taur, entaun hau ho David ba hasoru kedan Brigadiru Taur iha Kuartel Jeral F-FDTL no momentu nee Koronel Lere Anan mos iha,” hatete Koronel Reis.

Wainhira koalia ho Brigadeiru Taur, hatete Reis katak tiru malu mos sei kontinua hela no nia ho Taur estabelese akordu sezar fogu ida tanba nia hakarak lori membrus PNTL ba iha Obrigado Barack.

“Iha kondisaun ba sezar fogu nee Taur husu para membrus PNTL sira tenki dezarma hotu mak lori sai husi Kuartel PNTL ba Obrigadu Barack, kuandu membrus PNTL kontinua kaer kilat, tiru husi FDTL sei la hapara. No Taur mos grantia katak ho sezar fogu sei la akontese buat ruma ba membrus PNTL. hafoin akordu nee mak hau ho David sai husi Kuartel FDTL ba iha PNTL,” isplika Reis.

Wainhira juiz klarifika katak iha deklarasaun Brigadeiru Taur nian katak la halo akordu ruma ho ONU, Koronel Reis hatan katak karik Brigadeiru Taur haluha tiha ona. Tanba momentu nee Taur mos hasoru problema nebee boot tanba nia uma mos hetan atake. Maibe kondisaun ba akordu sezar fogu nee koalia duni.

Hafoin too iha Kuartel PNTL, hatutan Koronel Reis, nia isplika ba membrus PNTL tomak atu hatama hotu kilat no pistola hodi nunee bele lao sai ba Obrigado Barack. Ho nunee membrus PNTL sira mos komesa halo lina no nia hare iha Estrada ninin iha soldade F-FDTL balu mak hamrik hela ho farda ho armamentu kompletu.

“Wainhira komesa lao sai, hau mak lao iha primieru hodi kaer bandeira ONU nian no kareta ONU ida lao uluk depois mak lina membrus PNTL lao tuir husi kotuk. Momentu lao nee hau hare elementu F-FDTL nain tolu hamrik iha estrada ninin no derepenti deit hau rona tiru mai iha lina membrus PNTL hodi halo lina PNTL namkari husi lina laran,” hatete Reis.

Ho asaun ida hanesan nee, hatutan Reis katak nia mos esforsu an hodi hakilar para hapara tiru maibe tiru kontinua nafatin no nia nafatin hakilar hodi hapara tiru, nebee mak tiru foin para.

Difisil Kuinese aAguidu

Liu husi telekonfrensia nee mos, Koronel Reis hatete katak nia defisil atu kuinese ho arguidu sira. Maibe momentu nee nia so kuinese deit forsa F-FDTL ida ho pangkat Maijor maibe nia la hatene nia oin tanba kleur ona.

Antes nee Ofisial ONU, Nuno Pasqual Anai, liu husi ninia deklarasaun iha juiz kolektivu nia oin deklara katak nia iha rekuinesementu konaba akordu nebee mak Brigadeiru Taur halo ho Komandante Reis no David Man para atu dezarma ofisial Polisia Nasional Timor Leste (PNTL)

Iha parte seluk, Komandante F-FDTL, Brigadeiru Jeneral Taur Matan Ruak, nebee fo ona ninia deklarasaun, Tersa (16/10), ba julgamentu kazu tiruteius nee katak nia nudar Komandante F-FDTL nunka halo akordu ida ho reprezentante ONU, Komandante Reis atu dezarma PNTL.

Komandante Taur hatete katak momentu nee nia so rona deit husi Koronel Reis katak PNTL atu rende no hakarak evakua ba Obrigado Barack, maibe laos akordu ida.

Prokurador akuza arguidu nain 12 nee ho artigu 338 Kodegu Penal (KUHP) konaba oho ema ou hasai ema nia vida ho mos artigu ida konaba percobaan pembunuhan nebee ninia pena prizaun tinan 5 ba leten.

Tuir Juiz Prezidenti Ivo Rosa nebee mak lee akuzasaun prokurador nian nee isplika katak arguidu 11 husi F-FDTL no ida husi PNTL tuir akuzasaun involve iha insidenti 25 Maiu 2006 nebee membrus F-FDTL tiru membrus PNTL iha Kaikoli, edifisiu Ministeriu Justisa nia oin. No momentu nee membrus PNTL nebee iha lina laran hamutuk 103 nee UNOTIL dezarma tiha sira ninia kilat.

Husi insidenti 25 Maiu 2006 nee halo membrus nain 8 mak mate hanesan Thomas Alfredo Araujo, Martinho Almeida Falcao, Santiago do Rego, Manuel Amaral, Mario da Costa, Domingos Guterres, Paulo da Costa ho Pascoal Hornai.

Too agora nee iha ona testamuna hamutuk 100 mak tribunal Distrital Dili rona ba prosesu kazu julgamentu tiruteius membrus F-FDTL hasoru membrus PNTL. Tribunal sei rona akuzasaun no esepsaun ikus husi Prokurador no Defensor. arm